Kompleks klasztorny w Kalwarii Zebrzydowskiej istnieje od ponad 400 lat. Formy kalwaryjskich misteriów pojawiły się jako odpowiedź na zapotrzebowanie wiernych. Zawsze jednak miały rangę nabożeństw. Początkowo, jak podają dawne kroniki klasztorne, przy krzyżach, gdzie planowano budowę kaplic i kościołów, gromadzili się wierni. Nie znając ich przeznaczenia prosili zakonników: Ojcowie wielebni, pójdźcie z nami i opowiadajcie nam o męce Zbawiciela Naszego – czytamy w kronice - I szli zakonnicy, a za nimi gromadki, a nieraz całe rzesze ludzi. Z latami obchodzenie kalwaryjskich stacji stało się obowiązującą tradycją dla coraz liczniejszych grup pielgrzymów. Zaś pojawienie się podręczników - „książek dróżkowych", zawierających rozważania i modlitwy przy poszczególnych stacjach sprawiło, że obowiązek przewodzenia tym grupom i głoszenie pasyjnych homilii stało się udziałem braci zakonni i ludzi świeckich, najczęściej przewodników przyprowadzający swoje pielgrzymki. Tak w XVII wieku w Kalwarii rozwijał się laikat, oficjalnie przyjęty w kościele powszechnym dopiero na Soborze Watykańskim II. Misteria kalwaryjskie rozwijały się nierównomiernie. Po utracie niepodległości obrzędy zubożały, skutecznie ograniczane przez zaborcę. Zmiany przyniósł początek XX wieku – wtedy znów kalwaryjskie misteria zdominowały elementy dalekie od ewangelicznego wzorca. Bezbarwność obchodu i nużące nierzadko kazania powodowały, że zmniejszała się liczba pątników z dalszych stron, a okoliczni mieszkańcy przychodzili tylko wybrane części. Po przerwie spowodowanej latami wojny współczesny obraz kalwaryjskich misteriów ukształtował się na początku lat pięćdziesiątych. Sugestywne i barwne postacie oraz żywa akcja zaczęły robić wrażenie i wzbudzać zainteresowanie. Obrazy i słowa docierały i utrwalały się w pamięci uczestników. Przybywało ich z każdym rokiem mimo ówczesnych trudności i przeszkód. Wciągnięci w rozgrywającą się tajemnicę zbawienia pielgrzymi przeżywali ją niezwykle głęboko. I to trwa do dziś.

Obrzędy rozpoczynają się w Niedzielę Palmową sceną wjazdu Chrystusa do Jerozolimy. Przed kościołem głównym, który symbolizuje Świątynię Jerozolimską, odbywa się scena wyrzucenia przekupniów. Z kolei w Wielką Środę wieczorem ma miejsce Wejście Pielgrzymów do świątyni - chór studentów seminarium duchownego śpiewa psalm Jerozolimo chwal Pana nad Pany.... Odbywa się uczta u Szymona, a podczas niej sceny z postaciami Marii i Marty. Później kulminacja dramatu – zdrada Judasza i posiedzenie Sanhedrynu, na którym zapada decyzja o śmierci Jezusa. Szczególnie barwnie prezentują się tu stroje żydowskich dostojników. W Wielki Czwartek ma miejsce umywanie nóg – czyni to zwyczajowo kustosz sanktuarium, potem jest pożegnanie Chrystusa z apostołami i procesja do Ogrójca. Tam Chrystus rozmawia ze swoim Ojcem, po czym następuje Pojmanie i ucieczka apostołów. Wreszcie rusza pochód przez potok Cedron i Bramę Wschodnią aż do Pałacu Kajfasza. Tu pielgrzymi są świadkami zaparcia się Piotra i wieczornego sądu Sanhedrynu. W Wielki Piątek o godzinie 6 odbywa się poranny sąd u Kajfasza, skazanie Jezusa i rozpacz Judasza. Następnie pochód rusza do Piłata. Po pierwszym przesłuchaniu Piłat odsyła Jezusa do Heroda. Po powtórnym przesłuchaniu Piłat odczytuje dekret skazujący Chrystusa na śmierć krzyżową. W tym miejscu rozpoczyna się tradycyjna droga krzyżowa. Misterium kalwaryjskie kończy się Liturgią Wielkopiątkową, celebrowana zwyczajowo przez biskupa w kościele Ukrzyżowania.

Nie jest łatwo oddać w słowach przeżycia, które towarzyszą każdemu z wydarzeń, odtwarzanych na kalwaryjskich dróżkach. Widać je na zmęczonych, twarzach pątników: od maleńkich dzieci począwszy a na wiekowych, utrudzonych życiem i chorobami postaciach skończywszy. Najlepiej pasuje tu słowo misterium w jego pierwotnym znaczeniu tajemniczego obrzędu – bez próby zrozumienia tej tajemnicy, nie sposób zrozumieć Kalwarii. Istota kalwaryjskiego „wtajemniczenia" kryje się w dążności do osobistego spotkania z Jezusem cierpiącym, który tu w Kalwarii czeka i zaprasza do słuchania Jego słów, do oglądania Jego czynów, do przyłączenia się do uczniów i towarzyszenia Mu od Wieczernika aż do Grobu i zmartwychwstania - wyjaśniał o. Augustyn Chadam OFM - Ta pielgrzymka z Jezusem i uczestnikami Jego męki to istotny element misterium, o którym mowa. Wszystkie stosowane tu środki: teksty ewangeliczne, próby plastycznego odtwarzania tamtych wydarzeń w rozważaniach, pieśniach, praktykach pokutnych mają temu celowi służyć.

Sanktuarium kalwaryjskie dzięki misterium zyskuje atrakcyjną i skuteczną formę duszpasterskiego oddziaływania. Świadczy o tym wzrastająca liczba wiernych uczestniczących w obchodach. Rozsławia także Kalwarię Zebrzydowską w kraju i za granicą. Obrzędy pasyjne są też wdzięcznym tematem i obiektem dla fotografów, tematem prac magisterskich i naukowych opracowań. Prawdziwą i pełną ocenę misteriów kalwaryjskich należy jednak pozostawić tym, którzy tam się modlą.